95 - Jakub Swinka

Historia Polski dla dzieci

Dzisiaj będziemy omawiać postać arcybiskupa Jakuba Świnki. Tak jak poprzednio to nagranie będzie oparte o lekcję online, którą mieliśmy 26 stycznia 2021 roku. W tej audycji wykorzystałem nagrania z tamtej lekcji.
Co wiecie o Jakubie Śwince? A jak myślicie dlaczego nazywał się Świnka? Jak się przyjrzycie obrazowi, który dołączę do notatek, to rzeczywiście jest tam namalowany z dość różową skórą. Na tym obrazie jednak jest także jego herb, u dołu z lewej strony. Widzicie co jest na tym herbie? Rozumiecie dlaczego nazywał się Świnka?
Jakub Świnka był arcybiskupem. Najpierw jednak był kantorem. Czy wiecie co znaczy kantor? W dzisiejszych czasach kantor to jest miejsce, gdzie się wymienia pieniądze. Jednak w tamtych czasach była to pozycja w kościele. Jakub Świnka był kanonikiem w kapitule gnieźnieńskiej. Tak samo Kopernik też był kanonikiem. W następnej audycji będziemy mówić o Koperniku, który też był kanonikiem. Różnica jest taka, że Kopernik był kanonikiem kapituły warmińskiej, a Jakub Świnka był kanonikiem kapituły gnieźnieńskiej. Kapituła gnieźnieńska była większa bo miała 32 kanoników, a kapituła warmińska tylko 16. Kanonicy nie byli sobie równi, niektórzy mieli dodatkowe tytuły. Kopernik był zwykłym kanonikiem, ale Jakub Świnka posiadał dodatkowy tytuł kantora.
Tak więc Jakub Świnka był kantorem kapituły gnieźnieńskiej. Aby być kantorem musiał ukończyć tak jak później Kopernik studia prawnicze. Nie wiemy jednak gdzie. Nie wiemy też gdzie się urodził. Niektórzy historycy mówią, żę pochodził z kasztelanii Świny, a inni, że ze wsi Świnki. Nie wiemy gdzie się urodził, ale wiemy, że był kantorem w kapitule gnieźnieńskiej. Za panowania Przemysła II został arcybiskupem. Był on jednak tylko kantorem. Kantor albo kanonik to ktoś mający niższe święcenia niż ksiądz. Kanonik nie mógł odprawiać mszy. Tak więc Jakub Świnka 18 grudnia 1283 roku został wyświęcony na księdza, a dzień później 19 grudnia tego samego 1283 roku na arcybiskupa.
Działo się to wszystko w czasach rozbicia dzielnicowego. Przemysł II był księciem wielkopolskim. Polska była podzielona na wiele kawałków i każdy kawałek miał swojego księcia. Jednak religijnie Polska nie była podzielona. Jakub Świnka był arcybiskupem i musieli go słuchać biskupowie ze wszystkich części Polski, nawet tych spoza Wielkopolski. Było jednak pewne zagrożenie. Z czym walczył Jakub Świnka?
Jakub Świnka jest pierwszym znanym Polakiem, który walczył z germianizmem. Do Polski przybywało wtedy wielu Niemców, którzy nie znali polskiego. W miastach oraz wielu kościołach byli ludzie, którzy mówili tylko po niemiecku. Arcybiskup zwołał więc synod czyli zjazd wszystkich polskich biskupów. O czym mówiono na tym synodzie?
6 stycznia 1285 arcybiskup zwołał synod w Łęczycy, na którym pisał: „Ale i inne nieszczęścia pomnożyły się w kraju przez napływ tego narodu (tj. Niemców), albowiem naród polski jest przez nich uciskany, znieważany, nękany wojnami, pozbawionych chwalebnych praw i zwyczajów ojczystych”.
Jakub Świnka uważał, że napływ wielu Niemców doprowadził do tego, że Polacy tracili swoje własne zwyczaje. Postanowił więc przeciwdziałać czyli postanowił coś zrobić aby uratować język polski i polskie obyczaje. Co konkretnie postanowiono na tym synodzie?
1. Stanowimy (…) by wszyscy księża w czasie mszy świętej, po odśpiewaniu Credo zgromadzonym wiernym wykładali po polsku: Wierzę w Boga, Ojcze nasz i Zdrowaś Maria – oraz święta w następnym tygodniu zapowiadali. W jakim języku wtedy odprawiano msze? Chociaż msza była wtedy odprawiana po łacinie arcybiskup nakazał, aby niektóre modlitwy były odmawiane po polsku, tak aby ludzie rozumieli. Przy kościołach i klasztorach byli wtedy nauczyciele. Takim nauczycielem zostawali czasem ludzie, którzy nie mówili po polsku. Co postanowiono na synodzie w Łęczycy?
2. Nakazujemy dla zachowania i rozwoju języka polskiego przy każdym kościele katedralnym i zakonnym, jako też i innych miejscach, aby tacy tylko stanowieni byli kierownikami szkół, którzy dobrze mówią po polsku i mogliby chłopcom objaśniać autorów po polsku. Czy zauważyliście kto
tylko mógł zostać nauczycielem w takich szkołach przy kościołach, katedrach i zakonach?
Arcybisku Jakub Świnka chciał aby nauczycielami zostawali tylko ludzie, którzy dobrze znają język polski.
Ostatnia rzecz, jaką nakazano podczas tego synodu w Łęczycy był taki nakaz: 3. Stanowimy i usilnie nakazujemy zachować, aby nikt nie dostał beneficjum połączonego z pasterstwem dusz, który by nie był urodzony w kraju i biegły w mowie tejże ziemi
Tak więc Arcybiskup Świnka walczył o to, aby niemiecki nie wyparł języka polskiego. Chciał on jednak także doprowadzić do zjednoczenia Polski. To właśnie Jakub Świnka koronował pierwszego króla od czasów Bolesława Śmiałego. Arcybiskup Świnka koronował Przemysła II. Niestety ten król rządził bardzo krótko.
Jak duża była wtedy Polska? Przemysł II został koronowany, ale pod jego władaniem była tylko Wielkopolska i Pomorze Gdańskie. Inne częsci Polskie mieli inni książęta piastowscy. Polska była podzielona, a jej książęta wciąż się kłócili. Byli to bracia i kuzyni, ale kłócili się kto ma rządzić i wciąż walczyli ze sobą. Jednak arcybiskup Jakub Świnka umiał ich pogodzić. Umiał ich pogodzić tak jak Zawisza Czarny.
W tamtych czasach książęta zawierali ze sobą umowę o życie. Czy wiecie co to znaczy? Dwie osoby się umawiały, że jak jedna z nich umrze, to ten co przeżyje dostanie majątek po tym co umarł. Kto zawarł taką umowę? Przemysł II zawarł taką umowę z Władysławiem Łokietkiem i gdy Przemysł umarł jego ziemie przeszły pod władanie Łokietka. Ale kto doprowadził do umowy o życie?
Łokietek odziedziczył ziemię po Przemyśle II. Niestety jak może pamiętacie z odcinka 92 o Wacławie II, ten król czeski napadł na Łokietka i zabrał mu wszystkie ziemie. Władcą Małopolski, Wielkopolski i Pomorza został Wacław II. Arcybiskup Świnka koronował go na króla Polski. Ale dlaczego? Dlaczego popierał Wacława II?
Jakich więc królów koronował Jakub Świnka? Koronował na króla Polski najpierw Przemysła II, potem Wacława II, a na koniec chciał też koronować Władysława Łokietka, ale niestety arcybiskup Świnka umarł wcześniej.
Arcybiskup Jakub Świnka miał także konflikt z biskupem krakowskim Janem Muskatą. Arcybiskup Świnka popierał na króla Łokietka, a biskup krakowski Muskata popierał królów czeskich Wacława II i Wacława III. Ten konflikt dotyczył nie tylko polityki, ale także tego który święty jest ważniejszy. Arcybiskup Świnka uważał, że najważniejszym świętym w Polsce jest św. Wojciech, a biskup krakowski uważał, że najważniejszym jest św. Stanisław. Arcybiskup Jakub Świnka wytoczył biskupowi krakowskiemu dwa procesy przed papieżem i usunął go ze stanowiska biskupa krakowskiego. Niestety gdy Jakub Świnka umarł Muskata wrócił do Krakowa i jeszcze Władysław Łokietek miał z nim problemy, ale to już inna historia.
Arcybiskup Jakub Świnka przez całe życie starał się osiągnąć dwie rzeczy. Chciał aby język polski nie zaginął. Chciał też doprowadzić do zjednoczenia Polski. Umarł zanim Polska zaczęła się odradzać za panowania Władysława Łokietka. Można jednak chyba powiedzieć, że Łokietek nie zjednoczyły Polski bez pomocy arcybiskupa gnieźnieńskiego. Dzisiaj w większości państw na świecie polityka jest oddzielona od religii. Jednak w czasach Łokietka i Świnki było inaczej.
Dziękuję wam za wysłuchanie do końca. Dziękuję też wszystkim, którzy wzięli udział w lekcji. Do usłyszenia w następnym odcinku.